Brussel gaat haar koloniaal verleden in de stad een duidelijke plaats geven en wil hiermee ook een inspiratiebron zijn voor andere steden

Het koloniaal verleden van België en Brussel zijn op vandaag op verschillende manieren zichtbaar in het Brusselse straatbeeld, denk maar aan standbeelden en straatnamen, maar ook sites en gebouwen. Tot vandaag kennen veel steden, waaronder Brussel, geen eensgezinde houding om deze symbolen een plaats te geven.
​Onder impuls van Brussels staatssecretaris voor Stedenbouw en Erfgoed Pascal Smet werd eind 2020 een werkgroep opgericht die als opdracht kreeg de nodige reflectie op gang te brengen over symbolen in de publieke ruimte die verband houden me de kolonisatie en de koloniale periode.
​Deze 20-koppige werkgroep werd samengesteld uit mensen uit het verenigingsleven en de academische wereld, aangevuld met mensen van de Brusselse administraties die werken rond openbare ruimte. Na tal van vruchtbare uitwisselingen formuleerde de werkgroep vorig jaar haar aanbevelingen. Deze aanbevelingen vormden de basis voor de opmaak van een concreet actieplan met 14 concrete acties om de Brusselse publieke ruimte de dekoloniseren. Deze acties werden vorige week goedgekeurd door de Brusselse regering en werden vandaag voorgesteld aan het Brussels parlement.

Dat actieplan "Naar een dekolonisatie van de openbare ruimte in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest" bevat 14 concrete acties die nu worden opgestart. Dit plan is de eerste grote concrete stap in de dekolonisatie van de publieke ruimte. De dekolonisatie van de openbare ruimte is een noodzakelijke voorwaarde voor de dekolonisatie van de maatschappij, hetgeen een continu sociaal, politiek en cultureel proces vereist. Het doel is te bouwen aan een inclusief Brussels Hoofdstedelijk Gewest, waarin elke inwoner van Brussel zich herkent en erkend voelt.
​Brussel speelt een pioniersrol inzake dekolonisatie en Smet wil hiermee van Brussel een voorbeeld maken van tal van andere steden in binnen- en buitenland.
​Het actieplan is complementair aan het Gewestelijk actieplan tegen racisme, een initiatief van Brussels Staatssecretaris Ben Hamou.

Het actieplan
​

Actie 1: Oprichten van een begeleidingscomité

Er zal een comité worden opgericht dat het actieplan "Naar een dekolonisatie van de openbare ruimte in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest" opvolgt. Dit comité zal bestaan uit de betrokken overheden en beleidsvoerders, uit vertegenwoordig.st.ers van het maatschappelijk middenveld en uit academische experts. Het zal worden aangestuurd door de coördinator of coördinatrice dekolonisatie. Het comité zal borg staan voor de kwaliteitsvolle uitvoering van voorliggend actieplan dekolonisatie.

Actie 2: Aanstellen coördinator/coördinatrice dekolonisatie

Een coördinator/coördinatrice dekolonisatie zal worden aangesteld voor een periode van twee jaar. De opdracht van de coördinator / coördinatrice dekolonisatie zal erin bestaan de kwaliteitsvolle uitvoering van het actieplan op te volgen, en ervoor te zorgen dat alle acties binnen de gestelde termijnen worden uitgevoerd, in overleg met de verschillende betrokken partijen. De coördinator / coördinatrice dekolonisatie zal worden aangeworven binnen de vzw patrimoine et culture, middels een subsidie die via Regeringsbesluit zal worden goedgekeurd.

Actie 3: Vervolledigen van de inventarissen van roerend, onroerend en natuurlijk erfgoed in verband met de kolonisatie

Het doel van deze actie bestaat uit het stapsgewijs vervolledigen van de online inventarissen van het roerend, onroerend en natuurlijk erfgoed. Hiernaast is het ook de bedoeling de objecten, sites, wegen of haltes die tot het koloniale erfgoed behoren, te identificeren via een specifieke “tag” waarmee zij gemakkelijker kunnen worden teruggevonden.

Actie 4: Een methodologie inzake aanvragen tot stedenbouwkundige vergunningen invoeren over standbeelden en sporen van dekolonisatie

Er zal een methodologie worden ontwikkeld voor de analyse van vergunningsaanvragen voor koloniale sporen (gebouwen, openbare ruimten, beschermde en onbeschermde parken) die een hiërarchie van mogelijke ingrepen voor omstreden koloniale sporen omvat, op basis van de door de WG voorgestelde methodologie (contextualisering, verplaatsing, vernietiging, omleiding, enz.).

Actie 5: Uitvoeren van een haalbaarheidsstudie m.b.t. de ontwikkeling van een centrum voor interpretatie van de dekolonisatie

Urban zal een studie laten uitvoeren om de haalbaarheid van de ontwikkeling van een interpretatiecentrum over dekolonisatie in Brussel vast te stellen en te evalueren, en om de mogelijke programmering te bestuderen.
​De studie zal worden opgezet en gecoördineerd door Urban in overleg met de werkgroep dekolonisatie van de openbare ruimte en vertegenwoordigers van de staatssecretarissen voor erfgoed en gelijke kansen.

Actie 6: Financiële ondersteuning voorzien van organisaties die inzetten op herinneringseducatie en sensibilisering m.b.t. ons koloniaal verleden

Het is de bedoeling verenigingen te stimuleren om aandacht voor herinneringseducatie en sensibilisering rond ons koloniaal verleden te integreren in hun werking. In dit kader zijn drie acties voorzien:

Naast de beoogde samenwerking met equal.brussels, zal het thema dekolonisatie ook expliciet worden opgenomen in de projectoproepen van Brussels International.

Actie 7: Haalbaarheid onderzoeken van de oprichting van een gedenkteken voor de slachtoffers van het kolonialisme

In het kader van de haalbaarheidsstudie met betrekking tot het creëren van een centrum voor de interpretatie en documentatie van ons koloniaal verleden, zal ook onderzocht worden welke mogelijkheden er zijn om een monument ter herdenking van de slachtoffers van de Belgische kolonisatie van Congo, Rwanda en Burundi op te richten.

Actie 8: Haalbaarheid onderzoeken van de oprichting van een dépôt voor standbeelden die de kolonisatie verheerlijken

In het kader van de haalbaarheidsstudie met betrekking tot het creëren van een centrum voor de interpretatie en documentatie van ons koloniaal verleden , zal tevens worden geanalyseerd welke de kritische succesfactoren zijn voor het creëren van een centraal dépôt voor het Gewest, waar (ook grote) koloniale beelden en andere herdenkingsmonumenten die weggehaald werden uit de openbare ruimte kunnen in worden ondergebracht, als één van de mogelijke bestemmingen (sommige beelden komen bv. wel in een museum terecht). Dergelijke plek is geen louter logistieke infrastructuur, maar een symbolische openbare plek en één van de bestanddelen die de dekoloniale transformatie van het stedelijk monumentenlandschap zullen markeren.

Actie 9: Voortzetten van de reflectie over één of meerdere ​ jaarlijkse officiële herdenkingsdagen met betrekking tot ons koloniaal verleden

In aanvulling op de herdenkingsdagen die voorzien worden in het Actieplan tegen Racisme van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering, wordt voorgesteld om in de schoot van het begeleidingscomité, en in nauwe samenwerking met de Brusselse Raad voor Bestrijding van Racisme, het denkproces voort te zetten over een jaarlijkse officiële herdenkingsdag. Voorgesteld wordt om te analyseren, in overleg met de vertegenwoordigers van de betrokken gemeenschappen, en met het federale niveau en de andere gefedereerde entiteiten, of 30 juni, de verjaardag van de onafhankelijkheid van Congo en de herdenking van de toespraak van Patrice Lumumba, en 1 juli, de verjaardag van de onafhankelijkheid van Burundi en Rwanda, geschikte data zijn.

​Actie 10: Opleiden en sensibiliseren van gewestelijke ambtenaren van stedenbouwkundige diensten

De ambtenaren van urban.brussels, van het team Bouwmeester en van Brussel Lokale Besturen, zullen worden opgeleid en gesensibiliseerd met betrekking tot de dekolonisatie en de uitdagingen ervan, om te zorgen voor een effectieve dekolonisatie van de publieke ruimte. Ook de ambtenaren van Brussel Mobiliteit en Brussel Leefmilieu die betrokken zijn bij de organisatie van de openbare ruimte, zullen de opleiding kunnen volgen.

​Actie 11: organiseren van diverse acties die sensibiliseren m.b.t. ons koloniaal en postkoloniaal verleden, onder meer in het kader van de Heritage Days

Het thema van de Erfgoeddagen 2022 ging specifiek over de sporen van kolonisatie in Brussel en het thema van 2023 heeft betrekking op de Art Nouveau: kunst voor iedereen?

• In het thema van 2023 over Art Nouveau zullen de vele verbanden met de kolonisatie zichtbaar worden gemaakt. De Art Nouveau werd populair in 1897, in het kader van de Internationale Tentoonstelling van Brussel. Verschillende Art Nouveau-architecten kregen de opdracht om de rijkdommen van Congo te tonen, in de zeer bijzondere context van de koloniale propaganda. Het koloniale gedeelte is ontworpen met een opmerkelijke eenheid van stijl, waarbij materialen uit Afrika worden gecombineerd met de decoratieve taal van de Art Nouveau.

• Op 15 mei 2023 werd het Hotel van Eetvelde opengesteld voor het grote publiek in het kader van het Art Nouveau Jaar. Het Hotel van Eetvelde, ontworpen door Victor Horta voor de secretaris-generaal van de Onafhankelijke Staat Congo, is een meesterwerk van de Art Nouveau en staat op de werelderfgoedlijst van de UNESCO. In het kader van de bemiddeling en het interpretatiecentrum in aanbouw zullen de banden met de kolonisatie worden aangehaald.

• Hiernaast zullen verschillende artistieke interventies worden ontwikkeld. Zo wordt onderzocht door het comité van het art nouveau-jaar binnen Urban, of het mogelijk is om een discussieforum te ontwerpen in het Jubelpark, meer bepaald tegenover het "Monument voor de Belgische Pioniers van Congo".

Actie 12: Ontwikkelen van een participatief proces met de gemeentes waarbij aandacht gaat naar het omgaan met verschillende sporen van onze koloniale geschiedenis, zoals o.a. het aanpassen en/of contextualiseren van toponiemen en van gecontesteerde monumenten, en het ontwikkelen van een duidelijke en coherente signalisatie voor koloniaal en postkoloniaal erfgoed.

Het Gewest en de 19 gemeenten zullen in nauw overleg een proces op gang brengen om een methodologie en richtsnoeren voor de verspreiding en de behandeling van koloniale sporen binnen het BHG vast te stellen. Bij dit proces zullen de lokale overheden en de Brusselse organisaties die rechtstreeks betrokken zijn bij de dekolonisatie van de openbare ruimte worden betrokken. In dit verband zal het belangrijk zijn te zorgen voor een goed evenwicht tussen de coördinatie binnen het Brussels Gewest en het lokale beleid. Op die manier wordt de inbreng en de betrokkenheid van de gemeenten gewaarborgd en kunnen lokale acties bijdragen tot een gemeenschappelijke visie. De goede praktijken en ervaringen van de gemeenten die reeds processen ter zake hebben opgezet, zullen nuttige input leveren.

Volgende aspecten zullen worden behandeld:

Actie 13: De Regie der Gebouwen ondersteunen in haar proces van dekolonisatie van de openbare ruimte en contextualisering van de monumenten waarvoor zij verantwoordelijk is

Er zal contact worden genomen met de Regie der Gebouwen met als doel te analyseren hoe er kan worden samengewerkt met het federaal niveau, op het thema dekolonisatie van de openbare ruimte, monumenten en sites. Een eerste stap bijvoorbeeld kan bestaan uit het inventariseren van alle koloniale monumenten en beelden, om aansluitend aangepaste strategieën te bepalen om deze aan te passen of te contextualiseren. De Regie der Gebouwen zal ook worden uitgenodigd om deel te nemen aan de bijeenkomsten van het begeleidingscomité van dit actieplan.

Actie 14: de samenwerking versterken tussen het Gewest en de wetenschappelijke instellingen die afhankelijk zijn van het BELSPO

Er zal contact worden genomen met BELSPO, met als doel de samenwerking te versterken, onder meer met het oog op het onderzoek naar de oprichting van een interpretatie- en documentatiecentrum.

Het Gewest zal zich ook inschrijven in de federale dynamiek met betrekking tot de restituties, meer bepaald in het geval van gemeentelijke collecties.

​