Wedergeboorte van een stukje cultuur en een parel van de modernistische architectuur in het stadscentrum: het “Théâtre des Varietés”

Pascal Smet, staatssecretaris ​ voor Stedenbouw en Erfgoed, bevestigt dat urban.brussels een stedenbouwkundige vergunning aflevert voor de verbouwing en gedeeltelijke heropbouw van het gebouw van het voormalige Théâtre des Varietés. Dat ligt in de Mechelsestraat 25 en Sint-Pietersstraat 43-45. Er zal een ruimte komen die in het teken staat van cultuur, kunst en burgerparticipatie. Dit project werd ontworpen en uitgevoerd door twee architectenbureaus, namelijk het Spaanse Flores & Prats en het Brusselse OUEST. Behalve een grote spektakelzaal (999 zitplaatsen), een kleine spektakelzaal (405 zitplaatsen), kantoren en technische lokalen voor de ploegen, voorziet het ook een groot publieksforum en een bar. Het wordt een culturele hotspot ​ waar kunst, cultuur en het buurtleven samenkomen. Bovendien willen ze het modernistische erfgoed van dit langdurig verwaarloosde monumentale gebouw volwaardig deel laten uitmaken van het heden.

“De wedergeboorte van het Théâtre des Variétés, een modernistische parel van de architecten Victor Bourgeois en Maurice Gridaine, is een nieuwe stap in de heropleving van het stadscentrum. De steegjes van het stadscentrum tussen de Adolphe Maxlaan en de Emile Jacqmainlaan waren lange tijd verwaarloosd en hadden een slechte reputatie. Nu worden ze volledig heraangelegd in de context van de verfraaiing en het autoluwer maken van het stadscentrum. Door deze historische site opnieuw te openen, komt er een nieuwe culturele en kunstbestemming bij voor de buurtbewoners en voorbijgangers.
​Ik feliciteer de architecten met hun werk. Ze gaan voor een respectvolle verbouwing van deze beschermde naoorlogse site. De Brusselaars minachten dit erfgoed nog te dikwijls en daar willen wij verandering in brengen en deze renovatie daar daar zeker bij helpen. Dit mooie project bewijst dat deze modernistische architectuur nieuw leven kan krijgen met respect voor het oorspronkelijke ontwerp,” verklaart Pascal Smet, Brussels staatssecretaris voor Stedenbouw en Erfgoed.

Een nieuwe, naar de wijk opengestelde cultuur- en spektakelzaal

Concreet heeft het project betrekking op twee sites en percelen in de Mechelsestraat en de Sint-Pietersstraat met het variététheater (ingangen, toegang en gevels aan de straatkant) en het onbebouwde aangrenzende perceel in de Sint-Pietersstraat 43, eigendom van de stad Brussel. De volledige grondinname van het project bedraagt 1269 m². Het project wil de bestaande erfgoedkwaliteiten van de site zo veel mogelijk behouden. Het gaat onder meer om de beschermde gevel aan de Mechelsestraat, maar ook om een hele reeks elementen of referenties uit het oorspronkelijke gebouw die in het kader van het project een nieuwe invulling krijgen. Het programma voorziet in een grote spektakelzaal (maximale capaciteit 999 personen), dat vooral bedoeld is voor concerten en podiumkunsten, en een kleinere spektakelzaal (maximale capaciteit 405 personen), dat vooral dienst zal doen voor filmvertoningen, debatten en tentoonstellingen. De architecten hebben ervoor gekozen om deze twee nieuwe zalen rond café BAGDAD en het voormalige podium te plaatsen, in plaats van in de bestaande ruimtes. De binnenruimtes worden gekenmerkt door natuurlijk licht, openheid, beweging en ruimtes met tribunes.

Het architectuurproject integreert ook de verbinding door het gebouw heen vanaf de begane grond langs de twee straten, de Mechelsestraat en de Sint-Pietersstraat. Daardoor wordt zowel fysiek als visueel een kortere weg gecreëerd. Deze weg in het gebouw, die leidt naar het forum, de tribunes en het gerenoveerde oorspronkelijke podium, zal bezoekers naar het hart van de locatie brengen en overlast op straat bij erg grote bijeenkomsten voorkomen.

Gezien de stedelijke ligging van het project, grenzend aan woningen, een hotel en met veel buren, waren goede isolatie en akoestische bescherming van de activiteiten belangrijke criteria. Zo worden enerzijds bufferruimtes gecreëerd via het principe van een binnenstraat en komt er een grote foyer in het hart van het gebouw, en wordt anderzijds de akoestiek geoptimaliseerd via het box-in-boxprincipe. Dat laatste moet de verspreiding van geluid sterk beperken.

Afgezien van erfgoedkwesties wil het project zoveel mogelijk bestaande elementen hergebruiken vanuit het oogpunt van circulariteit, gezond verstand, spaarzaamheid en duurzaamheid. Door de vergevorderde staat van verval zal hergebruik worden onderzocht om zoveel mogelijk materialen en structuren, zowel qua interieur als gevels, te kunnen behouden, met name in de Sint-Pietersstraat. Die is niet beschermd, maar heeft niettemin onmiskenbare architecturale kwaliteiten die deel kunnen uitmaken van de nieuwe gevel.

Korte geschiedenis:

Het Théâtre des Variétés is een spektakelzaal, musichall en bioscoop. De opdracht ervoor werd in 1937 gegeven aan de architecten Victor Bourgeois, een beroemde Belgische modernistische architect, en Maurice Gridaine. ​ Bij de opening was de zaal een concertzaal, variététheater, musichall en bioscoop. De uitrusting was ultramodern: een ronddraaiend podium met een diameter van 12 meter, een gemotoriseerd plateau met een lift in plaats van een orkestbak, een 200 m² groot zonnedak onder een lichtstraat in dambordformaat, krachtige klimaatregeling en een magnoscopisch scherm.

Het was ook de eerste spektakelzaal ter wereld die volledig in neon werd verlicht, met effecten van roze, blauw en zachtgroen. Toen het werd geopend, telde het ongeveer 2400 zitplaatsen, met een balkon en het café Bagdad op de eerste verdieping. Het hele gebouw is gemaakt van gewapend beton en bijna de hele ruimte is gewijd aan de spektakelzaal zelf, met de andere zalen ingenieus verdeeld over de resterende ruimtes. Maar het meest indrukwekkende is de verbazingwekkende modernistische gevel met de brede blinde muur, de grote etalage op de eerste verdieping en de glazen signaaltoren, die perfect aansluit bij de rooilijn van de Mechelsestraat, waarvan de lichten 's nachts een bijzonder effect hadden en voorbijgangers van de Adolphe Maxlaan lokten.

Door het instortingsgevaar van het dak werd het gebouw op 16 februari 1983 definitief gesloten op bevel van de brandweer. Het Théâtre des Variétés lag er vervolgens 30 jaar verlaten bij. Op initiatief van de Stad Brussel werden de hoofdgevel, het dak en de spektakelzaal op 16 juni 2003 beschermd als monument door hun historische en esthetische waarde.